Wojewódzki konserwator zabytków w sprawie, którą zajmowała się nasza Kancelaria, doszedł do wniosku, że obiekt budowlany przeznaczony w planie zagospodarowania przestrzennego do rozbiórki winien być chroniony przez wpis do rejestru zabytków. W konsekwencji wydał stosowną decyzję powołując się na przepisy, które zobowiązują konserwatora do objęcia opieką zabytków nieruchomych, bez względu na stan zachowania.
Konserwator zabytków zezwolił na zapisy w planie przestrzennym
Problem w tym, że wcześniej konserwator – przy uchwalaniu planu zagospodarowania przestrzennego – nie uznawał tego samego obiektu za zabytek. W wyniku uzgodnienia treści planu pomiędzy gminą a konserwatorem w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego znalazły się zapisy, które wskazały, że ww. obiekt przeznaczony jest do wyburzenia, a na jego miejscu ma powstać układ komunikacyjny (droga).
Zapisy planu powszechnie obowiązujące
Po podjęciu stosownej uchwały i opublikowaniu jej treści miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego staje się obowiązującym prawem na obszarze danej gminy. Tym samym zapis w planie, który wskazuje na to, że budynek jest przeznaczony do wyburzenia musi być brany pod uwagę już nie tylko przez jego właściciela, ale również przez organy publiczne, w tym konserwatora zabytków. Oczywiście treść planu miejscowego może być podważona przez wojewodę lub przez sąd administracyjny. Tak się jednak w niniejszej sprawie nie stało – zapisy planu o wyburzeniu budynku nie zostały unieważnione – i pomimo ich obowiązywania, konserwator zabytków uznał budynek przeznaczony w planie do wyburzenia za zabytek.
Budynek do ochrony konserwatorskiej w złym stanie
Wskazać należy również, że właściciel tego obiektu z uwagi właśnie na zapisy planu, a przede wszystkim na jego stan techniczny zagrażający katastrofą budowlaną, podjął działania w celu uzyskania zgody na jego rozbiórkę. Takiej zgody jednak nie mógł otrzymać z uwagi właśnie na decyzję organów konserwatorskich o wpisie tego obiektu do rejestru zabytków.
Właściciel zdegradowanego budynku w zderzeniu z decyzją konserwatora
Właściciel ww. obiektu znalazł się zatem w sytuacji patowej. Z jednej bowiem strony zapisy planu zagospodarowania przestrzennego przeznaczyły obiekt pod wyburzenie. Z drugiej strony wojewódzki konserwator zabytków stanął na stanowisku, iż jest to obiekt zabytkowy, podlegający wpisowi do rejestru zabytków, a na skutek takiej decyzji jego rozbiórka nie może być przeprowadzona. Jednocześnie jednak konserwator zabytków nie podjął żadnych czynności prawnych mających doprowadzić do zmiany lub unieważnienia planu miejscowego. A było to jak najbardziej wskazane, wręcz wymagane, bowiem po wydaniu decyzji o wpisaniu spornego budynku do rejestru zabytków powstała ewidentna sprzeczność między zapisami planu (obowiązującym prawem), a decyzją administracyjną o objęciu budynku ochroną konserwatorską.
Sąd innego zdania niż organy konserwatorskie
W tej sytuacji właściciel budynku zdecydował się na zaskarżenie decyzji o wpisaniu budynku do rejestru zabytków do sądu administracyjnego. Jego skarga kwestionowała zasadność wpisania tego budynku do rejestru zabytków już nie tylko z uwagi na to, że budynek ten nie posiadał cech, które mogłyby kwalifikować go jako zabytek, ale również i z tego powodu, że sprzeczność między zapisami planu miejscowego, w którym przeznaczono go do wyburzenia (za aprobatą konserwatora zabytków), a decyzją o wpisaniu tego budynku do rejestru zabytków jest ewidentna. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z września 2021 roku uznał skargę za zasadną i uchylił decyzję o wpisaniu budynku do rejestru zabytków. Uchylając decyzję o wpisaniu do rejestru sąd wskazał m.in. na następujące:
Zapisy planu miejscowego obowiązują również konserwatora zabytków
„Wymagane było uwzględnienie w sprawie przez Ministra Kultury, że tekst planu miejscowego oraz jego rysunek stanowią powszechnie obowiązujące prawo, którego organ wydający zaskarżoną decyzję nie mógł ignorować. Organ konserwatorski w sprawie wpisu określonego obiektu do rejestru zabytków jest nim związany nie tylko z uwagi na normatywność planu, a zatem obowiązujący charakter jego postanowień, ale również z uwagi na ukształtowany przepisami wpływ wojewódzkiego konserwatora zabytków na treść planu miejscowego wynikający z brania merytorycznego udziału w procedurze uzgadniania jego projektu.
Nie każdy obiekt historyczny jest obiektem zabytkowym
Dalej sąd stwierdza: „Posiadanie przez określony obiekt wartości historycznej, artystycznej lub naukowej nie jest samoistnym warunkiem objęcia go ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków. (…) W ocenie Sądu, nie da się odrzucić potrzeby hierarchizacji obiektów zabytkowych oraz wartościowania posiadanych przez nie atrybutów, co powinno prowadzić do bezpośredniego różnicowania przez organ konserwatorski metod ich ochrony. W każdym przypadku niezbędne pozostaje wyważenie interesu prywatnego dysponenta zabytku i interesu społecznego. Działanie takie powinno mieć na uwadze zasadniczą różnicę, jaka zachodzi pomiędzy obiektem historycznym (tj. obiektem dawnym) a obiektem zabytkowym (obiektem dawnym zasługującym na specjalne zachowanie). W interesie społecznym (…) leży zachowanie wyłącznie obiektów o wyróżniających się walorach, czyli stanowiących świadectwo obiektywnie istotnych zdarzeń lub unikalne świadectwo epoki, reprezentujących szczególną (ponadprzeciętną) wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.
Stan zachowania obiektu ma również znaczenie
„Sąd istotne znaczenie, stwierdzając naruszenie zasady proporcjonalności wynikającej z niewyważenia interesu właściciela obiektu z interesem społecznym, przypisał równocześnie samemu stanowi zachowania budynku. Z akt sprawy wynika, że zabezpieczenie substancji przesądzającej o autentyzmie elementów ważnych dla architektury budynku w celu uniknięcia bezpowrotnie jej utraty wymaga daleko posuniętej ingerencji w strukturę obiektu”.
Zapisy w planie nie blokują konserwatora bezwzględnie
Na końcu wskazać należy również, że Sąd w cytowanym orzeczeniu zwrócił uwagę na to, iż co do zasady uzgodnienie projektu planu miejscowego przez konserwatora nie musi stanowić przeszkody do wszczęcia postępowania przez konserwatora i wydania decyzji o wpisaniu obiektu do rejestru zabytków, tj. nie musi prowadzić do bezwzględnej niedopuszczalności objęcia określonej nieruchomości ochroną prawną, tym niemniej uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego znacząco ogranicza prawną możliwość objęcia ochroną określonego obiektu.