Podstawową zasadą w postępowaniach związanych z wykonaniem robót budowlanych w warunkach samowoli budowlanej jest szukanie – w pierwszej kolejności – rozwiązań, które dają podstawę do zlikwidowania samowoli budowlanej w drodze legalizacji, a nie jej rozbiórki. Postępowania związane bowiem z samowolą budowlaną nie są postępowaniami represyjnymi, a restytucyjnymi.
Kierując się powyższą zasadą organy nadzoru budowlanego winny brać pod uwagę przede wszystkim przepisy pozwalające na uregulowanie statusu prawnego nieruchomości w drodze ich zalegalizowania.
RÓŻNE PODSTAWY PRAWNE LEGALIZACJI SAMOWOLI BUDOWLANEJ
Możliwości zalegalizowania samowoli budowlanej w polskim prawie jest wiele i można przykładowo wskazać na unormowania zawarte w:
- art. 48 ustawy Prawo budowlane z 1994 roku;
- art. 37 i 40 ustawy Prawo budowlane z 1974 roku (stosowanej do „starych samowoli budowlanych”), czy też
- art. 49 f ustawy Prawo budowlane z 1994 roku (przepisy o tzw. uproszczonej legalizacji, które weszły w życie we wrześniu 2020 roku).
Każdy z tych trybów (możliwości prawnych legalizacji samowoli budowlanej) charakteryzuje się tym, że jest postępowaniem autonomicznym i wnioskowym.
UPROSZCZONA LEGALIZACJA MA PIERWSZEŃSTWO PRZED INNYMI POSTĘPOWANIAMI
Jeśli zatem nadzór budowlany otrzymuje wniosek o legalizację samowoli budowlanej w trybie postępowania uproszczonego (art. 49 f p.b.), to w takiej sytuacji ma obowiązek wszcząć postępowanie legalizacyjne w trybie uproszczonym i rozpoznać przesłanki legalizacji obiektu budowlanego właśnie na tej podstawie.
Dotyczy to również sytuacji, gdy powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wszczyna z urzędu postępowanie zmierzające do zlikwidowania samowoli budowlanej na podstawie np. art. 48 lub 51 p.b., a następnie – już po wszczęciu postępowania – inwestor/właściciel (obiektu dotkniętego samowolą) żąda wszczęcia postępowania uproszczonego (na podstawie art. 49f p.b.). Wówczas nadzór budowlany winien zawiesić postępowanie prowadzone na podstawie np. art. 48 p.b. i prowadzić postępowanie na podstawie przepisów uproszczonych (art. 49f p.b.).
Za taką interpretacją przemawiają znowelizowane przepisy Prawa budowlanego z września 2020 roku i uzasadnienie do projektu nowelizacji, z których wynika, że zamiarem ustawodawcy było możliwie szerokie stosowanie przepisów związanych z uproszczonym postępowaniem legalizacyjnym „starych” samowoli budowlanych.
Chodziło bowiem ustawodawcy przede wszystkim o uporządkowanie i zinwentaryzowanie inwestycji wykonanych co najmniej 20 lat temu. Skoro tak, to przepisy dotyczące uproszczonej legalizacji samowoli budowlanych (tzw. abolicji) winny być stosowane z pierwszeństwem przed innymi trybami likwidacji nielegalnych robót budowlanych.
