Zasada uprawnionych oczekiwań zwana również zasadą pewności prawa została wprowadzona do Kodeksu postępowania administracyjnego przez dodanie § 2 do art. 8 (nowelizacja z 7 kwietnia 2017 roku). Zasada ta była znana i stosowana wcześniej w ramach zasady prowadzenia postępowania administracyjnego w sposób budzący zaufanie do organów państwa (art. 8 § 1 k.p.a.), jednakże nie była ona tak bezpośrednio wyrażona, jak jest to aktualnie wyartykułowane w § 2 art. 8 k.p.a.
Treść bowiem art. 8 § 2 k.p.a. jest następująca: „Organy administracji publicznej bez uzasadnionej przyczyny nie odstępują od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym”.
W jednym z ostatnich wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego – z 17 września 2021 roku – Sąd ten zaakcentował kwestię obowiązku brania pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy dotyczącej wniosku o pozwolenie na budowę również wcześniej wydanych rozstrzygnięć tego typu.
Sprawa, którą zajmował się NSA dotyczyła odmowy wydania decyzji o pozwoleniu na budowę z powodu m.in. braku odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.
NSA w uzasadnieniu wyroku stwierdził między innymi następujące: „ Podkreślić należy, że zgodnie z ustanowioną w art. 8 § 2 k.p.a. zasadą pewności prawa i zasadą usprawiedliwionych oczekiwań, organ administracji publicznej obowiązany jest do nieodstępowania od dotychczasowej utrwalonej praktyki załatwiania spraw danego rodzaju o takim samym stanie faktycznym i prawnym, chyba że wystąpią uzasadnione przyczyny, które powinny być wykazane w uzasadnieniu decyzji. (…) Z uwagi na wymogi wynikające z art. 8 § 1 i § 2 k.p.a. organ odwoławczy nie mógł uchylić się od oceny zaskarżonej decyzji pod kątem zachowania zasad określonych w wymienionym przepisie. Rzeczą organu odwoławczego było przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego celem analizy pozwoleń wydanych na budowę budynków zlokalizowanych przy spornej drodze i oceny, czy rzeczywiście doszło do zmiany utrwalonej praktyki rozstrzygania tego rodzaju spraw na danym terenie.
Skoro w uzasadnieniu decyzji organu pierwszej instancji zabrakło omówienia tych kwestii, to organ odwoławczy powinien wyjaśnić skarżącemu z jakich przyczyn jego wniosek został załatwiony odmiennie niż wnioski dotyczące wskazanych przez niego inwestycji. Niewywiązanie się z tych obowiązków przez organ odwoławczy skutkowało naruszeniem reguł ustanowionych w art. 8 § 1 i § 2, art. 11 oraz art. 107 § 3 k.p.a., co powinno w konsekwencji prowadzić do uchylenia decyzji Wojewody na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. Zauważyć należy, że Sąd Wojewódzki, kontrolując zaskarżoną decyzję, powinien uwzględnić normy ustanowione w art. 8 § 1 i § 2 k.p.a. jako kryterium zgodności decyzji z przepisami prawa. Mimo że każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie, to w świetle uwarunkowań wynikających z zasad ustanowionych w art. 8 § 1 i § 2 k.p.a. nie można zakładać, że inne decyzje wydane w takim samym stanie faktycznym i prawnym nie mają znaczenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy skarżący zarzuca naruszenie zasady równości i zasady pewności prawa (zasady uprawnionych oczekiwań) w powiązaniu z zasadą pogłębiania zaufania obywateli do władzy publicznej.
Podkreślić trzeba, że ustanowione w art. 8 § 1 i § 2 k.p.a. zasady nie są postulatami określonego zachowania organów administracji publicznej, lecz stanowią wiążące normy prawne wyznaczające reguły obowiązujące w prowadzonych postępowaniach administracyjnych. Dlatego w niniejszej sprawie brak oceny w tym zakresie świadczy o wadliwie przeprowadzonej kontroli legalności zaskarżonej decyzji przez Sąd I instancji, podczas gdy wskazane wyżej naruszenie przepisów art. 8 § 1 i § 2 k.p.a. oraz art. 107 § 3 k.p.a. powinno skutkować uchyleniem zaskarżonej decyzji.
(…) Wreszcie dla wszechstronnego wyjaśnienia sprawy niezbędne było skonfrontowanie ustaleń organu pierwszej instancji z dokumentacją zebraną w podobnych sprawach, w których dopuszczono możliwość budowy sąsiednich budynków przy przedmiotowej drodze prowadzącej do ul. S. (drogi publicznej). Weryfikując stan faktyczny sprawy, organ odwoławczy powinien uwzględnić to, że posiadanie przez nieruchomość dostępu do drogi publicznej ustalane jest na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy lub wynika wprost z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jeżeli w niniejszej sprawie teren inwestycji objęty jest planem miejscowym, to postanowienia tego planu wskazujące na sposób skomunikowania terenów przeznaczonych pod zabudowę z drogą publiczną są wiążące w sprawie pozwolenia na budowę. Nie ulega wątpliwości, że każda działka budowlana powinna mieć planistycznie zapewniony dostęp do drogi publicznej, przy czym dostęp terenu inwestycji do drogi publicznej może być określony poprzez projektowaną bądź istniejącą drogę wewnętrzną”.
