Nowelizacja Prawa budowlanego, która weszła w życie 19 września 2020 roku, wprowadziła wiele istotnych zmian. Jedna z nich dotyczy sposobu wymierzania kar za nielegalne przystąpienie do użytkowania obiektu budowlanego. Do 19 września 2020 roku przystąpienie do użytkowania budynku bez stosownej zgody łączyło się z wymierzeniem jednorazowej kary pieniężnej. Nowe przepisy to zmieniły.
ZACZYNA SIĘ OD ŻÓŁTEJ KARTKI
Zgodnie z nowymi przepisami w sytuacji stwierdzenia, iż przystąpiono do użytkowania budynku bez uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie lub skutecznego zgłoszenia, nadzór budowlany poucza inwestora lub właściciela obiektu o tym, że nie może być on użytkowany bez stosownej zgody. Pouczenie to umieszcza się poprzez dokonanie wpisu w protokole kontroli. Jeżeli natomiast w czasie kontroli inwestor lub właściciel jest nieobecny, to wówczas pouczenie doręcza się na piśmie. Warto wspomnieć, iż przed wejściem w życie nowych przepisów nadzór budowlany zaraz po stwierdzeniu, że doszło do nielegalnego użytkowania miał obowiązek wymierzyć karę za nielegalne przystąpienie do użytkowania obiektu budowlanego. Nie istniała instytucja pouczenia, która de facto uniemożliwia ukaranie podmiotu przystępującego do użytkowania budynku bez zezwolenia przez 60 dni.
PO UPŁYWIE 60 DNI KOLEJNA KONTROLA
Na pouczeniu inwestora lub właściciela się nie kończy. Po 60 dniach od pierwszej kontroli i wymierzeniu pouczenia inwestorowi lub właścicielowi obiektu, nadzór budowlany przeprowadza kolejną kontrolę mającą na celu sprawdzenie, czy zastosowano się do pouczenia i dopełniono formalności związanych z uzyskaniem zgody na użytkowanie. Jeżeli nadzór budowlany stwierdzi, iż obiekt jest wciąż użytkowany nielegalnie, to wyda postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej. Oznacza to tyle, że pierwsze 60 dni użytkowania obiektu budowlanego bez stosownych zgód – licząc od pierwszej kontroli – sankcjonowane jest jedynie pouczeniem. Dopiero stwierdzenie nielegalnego użytkowania po 60 dniach od pierwszej kontroli i pomimo pouczenia nadzoru budowlanego o nielegalności tego typu działań skutkować będzie wymierzeniem kary pieniężnej za niezgodne z prawem użytkowanie obiektu.
PO UPŁYWIE 30 DNI KOLEJNA KONTROLA I KARA
Po 30 dniach od ostaniej kontroli, w trakcie której stwierdzono, że obiekt jest nielegalnie użytkowany i w konsekwencji nałożono karę pieniężną za niezgodne z prawem użytkowanie obiektu, organ przeprowadza kolejną kontrolę. Jeżeli stwierdzi, że obiekt (lub jego część) jest dalej użytkowany nielegalnie, to zgodnie z obowiązującymi przepisami ma obowiązek wymierzyć kolejną karę za użytkowanie obiektu, z tą różnicą, że będzie ona niższa o połowę od pierwszej kary.
PO 30 DNIACH KOLEJNA KONTROLA I KARA
Postanowienie o nałożeniu kary za nielegalne użytkowanie może być wydawane wielokrotnie. Jedynym warunkiem jest zachowanie 30 dniowych odstępów między jedną karą, a następną. Po stwierdzeniu przez nadzór budowlany dalszego użytkowania obiektu bez stosownych zgód – pomimo wymierzenia wcześniejszych kar – organ ten może wymierzyć kolejną karą. Przepisy w zakresie ilości kar nie przewidują ograniczeń. Co oznacza, że kary za nielegalne użytkowanie mogą być wymierzane w nieskończoność, tj. do czasu uregulowania statusu prawnego użytkowanego obiektu.
POSTANOWIENIA O NAŁOŻENIU KAR MOGĄ BYĆ KWESTIONOWANE
Postanowienia o nałożeniu kary mogą być kwestionowane. Kwestionować można zasadność nałożenia kary, jej wysokość, sposób jej obliczenia, itp. Na postanowienie o nałożeniu kary wydane przez powiatowego inspektora nadzoru budowlanego można złożyć zażalenie w terminie 7 dni do wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego. Jeśli wojewódzki inspektor utrzyma w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji, to można następnie złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Wyrok sądu wojewódzkiego może być również kwestionowany poprzez złożenie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
WĄTPLIWOŚCI I KONKLUZJE
Intensywność kontroli niewykonalna
Zmiany, jak się wydaje, mają na celu wymusić na podmiotach odpowiedzialnych za nielegalne użytkowanie obiektów budowlanych uzyskania zgód na ich użytkowanie. Kary pieniężna mogą rzeczywiście istotnie przyczynić się do zlikwidowania samowoli użytkowych. Jednakże ilość spraw jakie są prowadzone przez organy nadzoru budowlanego i jednocześnie braki kadrowe z jakimi borykają się te organy budzą wątpliwości, czy urzędnicy tam pracujący będą mieli po prostu możliwości czasowe, aby co miesiąc odwiedzać obiekt, który jest nielegalnie użytkowany.
Bezkarna nielegalność
Budzi również wątpliwości zapis, który zezwala nadzorowi budowlanemu wymierzyć karę pieniężną za samowolę użytkową dopiero po 60 dniach od pierwszej kontroli. Oznacza to tyle, że obiekt budowlany będzie można użytkować bez zezwolenia i bez żadnych konsekwencji minimum przez 60 dni. Może to być znacznie dłuższy czas, gdyż termin 60 dni liczyć się będzie dopiero od pierwszej kontroli nadzoru budowlanego, a zatem do tego okresu można doliczyć kojne tygodnie lub miesiące nielegalnego użytkowania poprzedzające pierwszą kontrolę nadzoru budowlanego.
Zaskarżalność każdej kary wprowadzi chaos i niepewność
Każde z postanowień o nałożeniu kary pieniężnej jest zaskarżalne, tj. zasadność jego wydania można kwestionować w wyższych instancjach. Mogą powstać sytuacje, że zanim zostanie rozstrzygnięta kwestia zasadności wydania pierwszego postanowienia o nałożeniu kary przez organ wyższej instancji, to powiatowy inspektor nadzoru budowlanego powinien wydać następne postanowienie. Jednakże znając praktykę będzie miał z tym kłopot z uwagi na to, że postępowanie związane z pierwszym postanowieniem nie będzie jeszcze rozstrzygnięte przez organ II instancji. Dlatego niepewność, co do sposobu rozstrzygnięcia zażalenia złożonego przez osobę ukaraną do wojewódzkiego inspektora będzie wstrzymywała nadzór budowlany I instancji z wydaniem kolejnego postanowienia o nałożeniu kary. Uchylenie bowiem pierwszej kary może spowodować niepewność, co do legalności kolejnych kar. Nietrudno sobie wyobrazić sytuację, w której wojewódzki inspektor, czy nawet sąd administracyjny uchyli postanowienie o nałożeniu kary z powodu np. braku zasadności wydania postanowienia (bo uzna, że obiekt jest legalnie użytkowany), czy wysokości kary, lub sposobu jej obliczenia. Jeżeli zostanie podważona zasadność wydania pierwszej kary, a następnie zostaną w międzyczasie wydane następne, to legalność ich wydania również będzie można podważać.
Problem z konstytucyjnością przepisów
W tym miejscu warto zapytać również o konstytucyjność tych przepisów. Czy kary pieniężne, które może nakładać bez końca są konstytucyjne ? Czy nie lepszym sposobem na wymuszenie uzyskania zgody na użytkowanie nie jest wydanie zakazu użytkowania. Co ciekawe kar pieniężnych za nielegalne użytkowanie obiektu budowlanego nie przewiduje się w sytuacji, w której jest użytkowany obiekt wzniesiony bez pozwolenia na budowę, czy zgłoszenia (w warunkach samowoli budowlanej). Osoby zatem użytkujące obiekt bez zgody na użytkowanie, ale które wykonały go zgodnie z pozwoleniem na budowę lub zgłoszeniem, są traktowane bardziej restrykcyjnie niż osoby użytkujące obiekt wybudowany bez jakichkolwiek zgód. Kary pieniężne bowiem wskazane wyżej są przewidziane wyłącznie w stosunku do obiektów, które nie uzyskały zgody na użytkowanie, ale po zakończeniu robót budowlanych wykonywanych na podstawie pozwolenia na budowę lub skutecznie złożonego zgłoszenia.
Dodać należy, że konstrukcja przepisów o wielokrotnym karaniu podmiotu samowolnie użytkującego obiekt budowlany mających na celu wymuszenie uzyskania zgody na użytkowanie jest de facto wprowadzeniem do ustawy Prawo budowlane przepisów przewidzianych jedynie dla ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. To ustawa egzekucyjna ma na celu wymuszenie (wyegzekwowanie) spełnienia obowiązku, w ustawie Prawo budowlane nie mam miejsca na tego typu zapisy.
Podmioty odpowiedzialne za samowolę użytkową
Na końcu warto zwrócić uwagę również na regulacje, które wprowadzają pewne novum związane z nielegalnym przystąpieniem do użytkowania obiektu budowlanego. Z nowych przepisów można wywieść bowiem, że karę pieniężną za samowolę użytkową można nałożyć również na właściciela obiektu. Przed wejściem w życie przepisów z 19 września 2020 roku było tak, że jedynie inwestor mógł być obciążoną taką karą (choć orzecznictwo sądów administracyjnych próbowało „zmiękczyć” tę zasadę). W konsekwencji powstaje kolejne pytanie związane z tą regulacją, a mianowicie, czy oba te podmioty (inwestor i właściciel) będą uczestniczyć w postępowaniu związanym z przystąpieniem do użytkowania obiektu budowlanego bez odpowiedniej zgody ? Dotychczas był nim jedynie inwestor.
Wątpliwości związane z nową regulacją można mnożyć. Czas pokaże, czy wprowadzone zmiany odniosą pożądany efekt.
