Dzisiejszym wpisem chciałbym zapoczątkować pewien cykl wpisów, które dotyczyć będą ochrony zabytków, bowiem ostatnio wiele się w tej materii zmienia, zwłaszcza w zakresie wpisów do gminnej ewidencji zabytków.
Warto jednak zacząć od tematu dotyczącego wpisu nieruchomości do rejestru zabytków, od takiej bowiem decyzji w ostatnim czasie nasza Kancelaria w imieniu Klienta odwoływała się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
WPIS NIERUCHOMOŚCI DO REJESTRU ZABYTKÓW
Otóż na wstępie podkreślić należy, iż wpis nieruchomości (kamienicy, domu, stodoły, zakładu i innych) do rejestru zabytków jest najdalej idącą formą ochrony prawnej zabytku, co oczywiście z punktu widzenia zachowania zabytku w niezmienionej postaci jest w pełni uzasadnione i godne pochwały. Jednakże dla właściciela zabytku ta najdalej idąca ochrona prawna wiążę się z bardzo daleko posuniętymi konsekwencjami.
Po pierwsze, taki właściciel z chwilą wpisu nieruchomości do rejestru zabytków w bardzo zasadniczy sposób zostaje ograniczony w możliwości korzystania z przysługującego mu prawa własności do swojej nieruchomości – nie może dla przykładu jej ani swobodnie przebudowywać, ani remontować (te działania muszą być konsultowane z Konserwatorem Zabytków).
Po drugie, w trakcie trwania procedury o wpis obiektu do rejestru zabytków, właściciel takiej nieruchomości nie może w odniesieniu do niej wykonywać żadnych prac budowlanych. Dlatego, że wpis nieruchomości do rejestru zabytków ma tak ważki charakter, powinien się on odbywać ze szczególną starannością i przy dokładnym zbadaniu wszystkich okoliczności sprawy.
KRYTERIA WPISU NIERUCHOMOŚCI DO REJESTRU ZABYTKÓW
Wydając decyzję o wpisie danej nieruchomości do rejestru zabytków Konserwator Zabytków powinien w pierwszej kolejności ustalić w sposób nie budzący watpliwości, iż nieruchomość, którą zamierza umieścić w rejestrze zabytków ma takie wartości historyczne, naukowe lub artystyczne, które pozwalają uznać, że nieruchomość ta faktycznie jest zabytkiem.
Wartość historyczna obiektu, jak wskakuje WSA w Warszawie w wyroku z dnia 6 lipca 2023 roku, VII SA/Wa 37/23 „…jest oceniania przez pryzmat jego walorów dokumentacyjnych dla określonych zdarzeń historycznych – im ważniejsza jest kwestia, którą dokumentuje dany przedmiot, tym większa jest jego wartość historyczna”.
Wartość naukowa, jak zwraca uwagę WSA w Warszawie w wyroku z dnia 18 lipca 2023 roku, VII SA/Wa 824/23: „… to wartość, która powinna być odnoszona do aktualnej naukowej oceny danego obiektu i jego wartości dla prowadzonych badań”.
Natomiast „Wartość artystyczna obiektu oceniana jest … poprzez ustalenie czy obiekt stanowi dzieło sztuki, czyli czy oprócz funkcji użytkowych zawiera w sobie element piękna postrzegalny przez odbiorcę” (tak WSA w Warszawie ww. wyroku z dnia 6 lipca 2023 roku).
WYRÓŻNIANIE SIĘ i AUTENTYZM ZABYTKU
Przy ocenie, czy dana nieruchomość spełnia kryteria do uznania jej za zabytek podlegający wpisowi do rejestru zabytków istotne są jeszcze dwie kwestie. Pierwszą z nich jest cecha wyróżniania się danego obiektu spośród innych właśnie w kontekście ww. cech. Jak bowiem wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny w wydawanych wyrokach „Aby obiekt był wpisany do rejestru zabytków musi być obiektem wyróżniającym się swoimi wartościami: artystycznymi, historycznymi, naukowymi na tle innych obiektów” (wyrok NSA z dnia 12 stycznia 2023 roku, II OSK 2887/21).
Drugą natomiast kwestią jest kwestia autentyzmu zabytku, jak przyjmuje się bowiem w orzecznictwie najcenniejszą wartością zabytku jest jego autentyzm, czyli stopień zachowania oryginalnej substancji. Im bardziej oryginalna substancja obiektu pozostaje zachowania w niewielkim zakresie, wskutek licznych przebudów oraz przeróbek, a także wskutek jej zniszczenia, tym trudniej uznać, że obiekt taki stanowić będzie zabytek w świetle przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Ustalenie wszystkich ww. przesłanek wymaga wiedzy fachowej, dlatego też decyzje w sprawie wpisu danej nieruchomości do rejestru zabytków podejmują organy, które są wyspecjalizowane w zakresie ochrony zabytków. Niemniej jednak często decyzje podejmowane przez te organy wzbudzają wiele kontrowersji, nie zawsze bowiem organ w sposób właściwy wyważy chroniony prawem interes społeczny polegający na potrzebie zapewnienia ochrony danego zabytku oraz z drugiej strony chroniony prawem słuszny interes właściciela nieruchomości wpisywanej do rejestru zabytków.
