Trybunał Konstytucyjny rozpatrując pytanie prawne zadane przez Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzygnął kwestię zgodności z Konstytucją niektórych przepisów dotyczących procedury wpisania budynku do gminnej ewidencji zabytków.
A ściślej rzecz ujmując rozstrzygnął, czy procedura wpisywania budynku do gminnej ewidencji zabytków, bez faktycznego udziału w tym postępowaniu właściciela budynku nie narusza Konstytucji ?
Trybunał w wyroku z dnia 11 maja 2023 roku uznał, że procedura wpisywania budynku do gminnej ewidencji zabytków uregulowana w art. 22 ust. 5 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków w zakresie, w jakim ogranicza prawo własności nieruchomości przez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku nieruchomego w gminnej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej przed dokonaniem takiego ograniczenia, jest niezgodna z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Na dzień dzisiejszy uzasadnienie pisemne wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie jest jeszcze dostępne, zatem poniżej przedstawiam jedynie fragmenty notatki ze stron Trybunału Konstytucyjnego informującej o fakcie wydania tego wyroku oraz jego motywach.
MOTYWY WYROKU
W trakcie postępowania NSA kwestionował konstytucyjność procedury, która jego zdaniem jest niepełna, gdyż osłabia możliwość ochrony własności.
Wątpliwości NSA dotyczyły braku instrumentów prawnych, które umożliwiłyby skuteczny sprzeciw wobec ingerencji w prawo własności, m.in. brak przyznania właścicielowi nieruchomości prawa uczestniczenia w czynnościach podejmowanych przez organy konserwatorskie, czy też brak procedury wyjaśniającej opartej na zasadach zawartych w Kodeksie postępowania administracyjnego, czy zabytek włączony do gminnej ewidencji zabytków jest rzeczywiście zabytkiem w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków.
Trybunał Konstytucyjny w wydanym wyroku zwrócił uwagę, iż włączenie nieruchomości do gminnej ewidencji zabytków powoduje istotne ograniczenia w szczególności w zakresie korzystania z prawa własności wiążące się w szczególności z obowiązkiem uzgadniania m.in. decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o pozwoleniu na rozbiórkę.
Trybunał zwrócił uwagę, że właściciel nieruchomości, dowiadując się, że nieruchomość ma zostać wpisana do gminnej ewidencji zabytków, nie ma możliwości w postępowaniu administracyjnym zająć stanowiska oraz zakwestionować działań podejmowanych przez organy.
Dlatego zdaniem Trybunału, regulacja w tym zakresie powinna być bardzo precyzyjna, zaś zastosowane kryteria przejrzyste, z uwagi na bardzo pojemną definicją ustawową „zabytku”, co tworzy szerokie pole administracyjnego uznania.
Zdaniem Trybunału szczególna wartość jaką jest ochrona dziedzictwa narodowego, w tym ochrona zabytków, wyrażona w Preambule do Konstytucji RP oraz w art. 5 i 6 Konstytucji RP, nie musi przeciwstawiać się zasadzie ochrony własności pod warunkiem racjonalnego i proporcjonalnego wyważenia dóbr przez prawodawcę.
